Fin di petroli barata na mundu i e relashon ku kòrsou?



Petroli i dos isla di Antia tabata tin un relashon hopi íntimo hinter e promé mitar di siglo pasá. Sosiedat di tantu Aruba komo Kòrsou a ser transformá radikalmente ora e dos rafinaderianan (Exxon na Aruba i CPM (Shell) na Kòrsou) a ser trahá.

Den segunda guera mundial e dos rafinaderianan aki tabata instrumental pa Aliadonan a gana e guera kontra Hitler. Despues di Guera e dos rafinaderianan tabata un di esnan mas grandi na mundu. Pero ku tempu nan a bin ta pèrdè importansia te ku den final di añanan 80 E kontrakt ku Venezuela tabata tin ku Shell i Exxon pa bende petroli na un preis pre-determiná a ekspirá. Pasombra e rafinaderianan tabata diseñá spesífikamente pa rafiná petrolio Venezolano i Venezuela no kera bende e multinashonalnan petrolero un preis ku ta kumbiní nan (Venezuela e tempu ei tabata ke kòntròl vertikal di saka e krudo for di tera te ku bende gasolin na pòmp (na Merka nan ta hasi esaki via e pòmpnan di CITGO), e ora ei tantu Exxon komo Shell a disidí di sera e plantanan.

a ser desmantelá. Na Kòrsou e operashon di e planta a ser kontinuá ku PDVSA di Venezuela bou di un kontrakt ku te awe tin hopi hende ta kuestioná ku e desishon ei a kumbiní e sosiedat di Kòrsou (tantu ekonómikamente komo e parti di polushon). Tin ta bisa ku e kontinuashon di e rafinaderia a posponé inesesriamente kambionan ku mester a bin “any way” pa e sosiedat por a keda konektá ku e kambionan mundial di hasi ekonomia na un manera mas kontemporáneo. E isla a prolongá un sistema ya un poko “outdated” di hasi nogoshi paso tur hende a relahá ora PDVSA a kontinuá e operashon, tanten na Aruba si tu hende mester a “shape-up” na un situashon radikalmente nobo. Ku e sierenan aki a parse ku definitivamente e influensia di Petroli na Kòrsou a bin kambia.

Oferta i demanda riba merkado Petrolero

For di komienso di e industria petrolero e merkado mundial di petrolio krudo a karakterisá su mes di tabata tin mas oferta di petroli ku demanda pa petroli.

Den 1930 e multinashonalnan petrolero a forma kartel (un akuerdo formal entre kompanianan den e mesun sektor, ku e idea di redusí òf eliminá kompetensia den un merkado determiná) pa dominá produkshon mundial y fiha preis. Di e manera aki preis di Petroli a mantené su mes bastante stabil te ku 1973, banda di 13 dòler Merikano pa barí. Na 1974, e paisnan di Mediano Oriente a suspendé eksportashon di petroli pa Merka i Hulanda i asina a provoká e promé krísis petrolero ku a manda e preis di un barí te na 44 dòler (preis no koregí pa 30 aña di inflashon. Si bo kue e 44 dòler ei den preis di awor lo e ta bai laba den 100 dòler. Loke ke men ku e shòk di e tempu ei ta mas grandi ku aworakí ta e kaso).

Esaki a bira e époka kaminda OPEP (organisashon di paisnan produktor di petroli)a asumí e ròl di regulá indirektamente e oferta di krudo i asina mantené e preis ku nan ta deseá.
Na 1979 preisnan a bolbe shut bai laira te na $79 pa motibu di revolushon na Iran. Opviamente, e subidanan grandi di preis di petroli tabata tin motibunan polítiko i for di 1985 nos ta bin mira un período di gran fluktuashon den preis. Na un banda tabata tin abundansia di krudo i na e otro un banda tabata tin e interes di OPEP pa sostené e preis ku nan ta deseá pero sin kòntròl total di e merkado. E situashon aktual ta radikalmente diferente.

Pakiko e situashon ta diferente?

Mundialmente nos ta serka òf nos ta kaba, na e tòp di produkshon di petroli (den literatura internashonal bo ta tende di “Peak_oil”). Último aña k’a pasa produkshon mundial di petroli a krese ku apénas 0,8% , tanten ku demanda den e mesun período a krese ku serka di 3%. E perspektiva di preis mas haltu no ta logrando di saka mas petroli for di e úniko mundu ku nos tin. Tampoko ta logrando di oumentá deskubrimentu di vèltnan di petrolio nobo: e último biaha ku den un aña logra deskubrí mas petroli mundu ta konsumí den e mesun aña tabata 25 aña pasá. For di e tempu ei, konsumo di petroli a bin ta superá deskubrimentu. Por ehèmpel nos bisiña Venezuela ta produsiendo awendia solamente 70% di nan máksimo den añanan 70.

Nos a yega e punto ku awendia mentalmente ku pa kada barí ku ta ser deskubrí mundu ta konsumí 4 barí. solamente un reseshon ekonómiko ku ta baha forsosamente e konsumo mundial por kalma e tenshon riba preis di petroli.

Tur esaki ta mustra evidentemente ku produkshon mundial ta aserkando su kapasidat máksimo i demanda ta sigui oumentá si bo mira kon e dos paisnan mas grandi na mundu ku ta China i India ta kresiendo ku pasonan grandi. Departamentu di Energia estadounidense (DOE) ta kalkulá ku pa satisfasé tur e nesesidatnan pa energia den futuro, produkshon mundial di krudo lo mester krese ku 50% entre awe ku aña 2025. Tur desishon ku mester tuma na Kòrsou mester tene kuenta ku e situashon mundial aki. Tene preisnan riba merkado lokal artifisialmente abou lo posponé ahustenan altamente nesesario den nos sosiedat sin niun benefisio direkto.

Keda supsidia preis abou lo:
1. sigui premia esnan ku ta malgastá energia
2. lo hipoteka nos yunan i nos nietunan pasombra e medida aki ta bai
3. subi e défisit di Gobièrnu insular ku ya kaba ta astronómiko (te ku ta pidiendo Hulanda ayudo pa tuma esaki over)
4. Ademas e supsidio aki sin medida di subi efisiensia den uzo di petroli den nos ekonomia no ta bai yuda nos balansa di pago pa loke ta kompra di energia for di eksterior, pasombra e kantidat di derivadonan petrolero ku ta ser importá lo keda kasi meskos i asta por subi, sin ku tin realmente mas aktividat ekonómiko den nos pais uzando energia na un manera kada dia mas efisiente!

Kada mion di gastu sin nodi den esfera gubernamental (ku ta afektá saku di kada di e 130 mil habitantenan di Kòrsou ku f 7.70 (ku bo tin e òf nò)), ta debilitá direktamente servisio ku bo mester haña for di gobièrnu.

Por ehèmpel: pa esnan ku penshun, bo ta kobrando muchu tiki penshun di behes (AOV), e mucha ku ta bai skol ta haña un enseñansa bou di nivel, e kuido médiko ( sigur e infrastruktura i organisashon) ta bou di nivel, por último si bo mester a haña ònderstant e no ta loke e mester ta òf bo no ta hañ’é mes.

Pa loke ta esnan ku ta privilegiá di tin un pida trabou i ta pagando belasting indirektamente for di bo saku f. 7.70 ta ser saká i niun siudadano no ta haña balor di servisio pa esaki pasombra e la bai den inefisiensia i “waste”. 1 mion florin dividí pa 130 mil habitante riba Kòrsou. Ta supsidiando gasolin ku mas o menos 40 sèn pa liter.