‘WolBES’, lei básiko nobo pa Boneiru, Saba ku Statia



Di kon e reunion di novèmber 2007 na Statia a stanka ...
Tabata leu for di un plaser pa stanka e reunion ku Hulanda. Nunka no ta bon pa buta bo partner rabia. Hulanda ta nos partner, nos sosio. I nos tur tin ku kuminsá mira Hulanda i Hulandesnan den e lus ei i aktua konforme. Di otro banda, Hulanda tin mesun obligashon. Ta p’esei mester yega na un lei básiko pa regla ‘laso direkto’ a base di konsenso, es desir ku ambos partido mester bai di akuerdo ku e resultado final a base di boluntat liber. No por tin preshon. I ounke nos tin un tiki purá, esei no mag resultá den un sòpi salu i bruá ku niun hende no kier kome. Nos no kier un ‘bòm di tempu’ (tijdbom) riba nos tayó.

Ora durante reunion di novèmber último delegashon Hulandes a bisa ku e modelo Hulandes pa parti tarea pa ‘gemeenten’ mester ta aplikabel pa Boneiru, St. Eustatius i Saba (tur tres huntu kariñosamente konosí komo ‘BES”) i ku esei ‘no ta negoshabel’, diskushon fuerte a surgi.

Ademas, Hulanda a bisa ku no tin mester di konsenso pa yega na e laso direkto, pa motibu ku WolBES (e lei básiko nobo ku lo regla laso direkto) ta un lei Hulandes. Pues Tweede Kamer tin derecho di pas’é unilateralmente. Esei sí tabata un bon ‘fast ball’! Pero, bola! BES a reakshoná bon, splikando ku esei por ta e kaso despues ku e WolBES a pasa, pero no durante e proseso pa yega na dje! Si nò, lo nos no yega na un WolBES bon balansá nunka. Bula ariba, bula abou, asina ta!

Nivel soshal i ekonómiko


BES a sigui splika ku partimentu di tarea no por tuma lugá promé ku tin klaridat riba e punto di ‘voorzieningenniveau’ (= nivel di fasilidatnan ku gobièrnu ta brinda, manera enseñansa, salubridat públiko etc.). Sin embargo, Sra. Bijleveld no kier a pone e punto ei riba agènda, lokual a stanka e reunion.

ARCO ta di opinion ku mester bin klaridat tambe over di e futuro nivel soshal i ekonómiko di e pueblonan di BES, es desir e nivel di sueldo mínimo, AOV i sobrá derechonan soshal i ekonómiko. E eskoho di Boneiru (laso direkto) ta trese kuné ku nos nivel di bida tin ku subi poko poko, yega - en prinsipio - te na nivel Hulandes durante un periodo di un X-kantidat di aña.
Wolbes
Paga tinu! Ya nos a splika kaba ku esei no ta nifiká ku tur kos lo ta presis igual ku na Hulanda, pasobra nos situashon ta diferente. Pero e prinsipio di igualdat ta sagrado, manera e ta skirbí den konstitushon (= grondwet) Hulandes. No mas i no ménos. Realmente sin rèspèt di parti di Hulanda pa e prinsipio ei, lo nos no por yega na un akuerdo. Pasobra nos no por akseptá un statùs di siudadano di segundo rango. Nunka.

E edishon speshal di ARCO aki tin komo meta pa splika Hulanda esei na un manera respetuoso i trankil, pero duidelijk. I nos no tin duda ku Hulanda lo bin bij, asina ku nan ta komprondé na unda e sapatu ta pèrta.

Diskulpa sinsero

Ta hopi lamentabel ku durante e reunion di novèmber 2007 Sekretario di Estado Sra. Bijleveld mester a haña un boftá den su kara di parti di Boneiru i Saba. I nos a pidi diskulpa pa esei kaba. Sin embargo, nos desishon tabata korekto i inevitabel. No mag lubidá tampoko ku – inkonsiente-mente; nos lo duna e Hulandesnan the benefit of the doubt – Hulanda tabata mandando nos un ‘fast ball’ stret pa nos kurpa, kaminda lógikamente nos mester a hala atras, laga e bala pasa sin hasi daño.

Komprondé bon! E yangadó tin ku move!

E prinsipio di igualdat tin 2 elemento, esta 1) igualdat den kasonan igual i 2) desigualdat den kasonan desigual, pero no mas desigual ku e diferensianan mes ta hustifiká’. Antes nos no a splika esaki bon. Den pasado nos a duna e impreshon robes ku igualdat ta nifiká tur kos igual presis (‘één op één’). Esei no ta e kaso, pasobra sirkunstansianan entre Hulanda i Boneiru ta diferente. Pero nos lo mester por yega mas serka e nivel Hulandes ku ta ekonómikamente i humanamente possible sí. Esei no ta nifiká ku nos por sinta riba nos ‘yangadó’ warda e sèn yega for di Hulanda. Nos lo mester traha p’é, manera semper. I manera ta saludabel. Pero Hulanda sí por yuda nos krea e oportunidatnan i fasilidatnan pa nos por yega n’e nivel Hulandes den tur sentido, inkluso nivel edukativo, teniendo debido kuenta ku e diferensianan real ku tin.

Pues nos ta insistí ku e prinsipio di igualdat pa siudadano na BES i Hulanda mester wòrdu respetá den e deal nobo ku Hulanda. Si esei no ta e kaso, nos lo no por rekomendá e deal na pueblo.

Anto no ta bai pa detaye. Nos por yega na akuerdo i kompromiso riba tur detaye. De facto tur kos ta detaye, ménos e punto kardinal di igualdat aki. Esei ta un punto di prinsipio ku nos no por desviá for di dje. Un komunidat demokrátiko ta basá riba igualdat di e siudadano. Sin dje, no tin demokrasia. Si BES ku Hulanda ta unu, igualdat no por falta.

Mas papiamentu

ARCO ta pidi diskulpa di nos lesadónan ku e edishon aki ta mas tantu na Hulandes i Ingles. Nos semper ta purba traha un bolo dushi di tur 4 idioma papiá na Boneiru (i na Saba i Statia tambe, ounke diferente ayanan). Pero e biaha aki nos meta ta pa logra konvensé Hulanda.

E edishon aki lo wòrdu distribuí bou di tur politiko Hulandes. Tambe pa promé biaha nos lo parti ARCO na Saba ku Statia, anto kas pa kas. I na Boneiru tambe pa promé biaha nos lo partiele kas pa kas (5.000 ehemplar, mas ku nunka).

Pues esaki ta un paso grandi dilanti pa ARCO i nos ta spera ku e lo bira un paso grandi dilanti pa pueblonan di Bonaire, St. Eustatius ku Saba (BES) tambe.